Nguyễn Thượng Hiền sinh năm 1868 tại làng Liên Bạc, tỉnh Hà Ðông, con quan Hoàng Giáp Nguyễn Thượng Phiên. Ông rất thông minh, thuở thiếu thời đã nổi tiếng thần đồng. Năm 1884, mới 16 tuổi, ông đi thi Hương lần đầu tiên và đổ cử nhân ở trường thi Thanh Hóa. Năm 1885, ông đỗ đầu kỳ thi Hội nhưng chưa kịp xướng danh thì kinh thành Huế thất thủ, ông lui về ở ẩn tại núi Nưa, Thanh Hóa. Ðến năm 1892, ông lại thi Ðình và đỗ Hoàng Giáp, lúc đó 24 tuổi, ông được bổ làm Toản Tu ở Quốc Sử quán, rồi thăng Ðốc học ở Ninh Bình, Nam Ðịnh.Xuất thân từ một gia đình phong kiến, quý tộc nhưng đau lòng trước cảnh nước mất nhà tan, thông cảm với nỗi điêu đứng của nhân dân, Nguyễn Thượng Hiền đã sớm có ý thức làm cách mạng. Trong thời gian ở Huế, ông tìm đọc “Ðại Thế Thiên Hạ Luận ” của nhà sư Nguyễn Lộ Trạch, đọc nhiều tân thư của Trung Quốc, kết giao với nhiều sĩ phu yêu nước như Tăng Bạt Hổ, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng … Chính nhờ Nguyễn Thượng Hiền mà một số sĩ phu yêu nước Việt Nam đầu thế kỉ XX đã biết đến những tư tưởng duy tân tiến bộ của Nguyễn Lộ Trạch và nhất là những tư tưởng mới mẻ trong tân thư Trung Quốc .Từ năm 1898, qua giao tiếp với Tăng Bạt Hổ, Nguyễn Thượng Hiền đã quyết chí “Ðông du” nhưng vì phụ thân bệnh nặng nên ông đành ở lại và tự nhận nhiệm vụ vận động cách mạng trong nước.Năm 1907, sau khi thọ tang cha, ông tìm cách sang Trung Quốc cùng hoạt động với Phan Bội Châu trong Duy Tân Hội rồi Việt Nam Quang Phục Hội, thực hiện ý chí cứu nước từ thuở thiếu thời.Năm 1925, Nguyễn Thượng Hiền mất tại Hàng Châu, Trung Quốc (28-12-1925). Theo di chúc, thi hài ông được hỏa táng, nắm tro tàn được rải xuống sông Tiền Ðường để linh hồn ông theo dòng nước ra biển Ðông về lại với quê hương .Nguyễn Thượng Hiền là một nhà cách mạng yêu nước. Vì Ðộc lập của Tổ quốc, ông đã từ bỏ quan điểm Nho giáo lỗi thời, cổ vũ việc Duy tân, sau đó lại đoạn tuyệt với chế độ quân chủ, quyết theo khuynh hướng dân chủ.
Nguyễn Thượng Hiền không những là một nhà cách mạng chân chính mà còn là một nhà văn yêu nước, một thi sĩ tài hoa nổi tiếng trong giới sĩ phu đương thời. Ông đã để lại một sự nghiệp văn học đáng kể, đặc biệt ông đã dùng thơ văn để phục vụ cho công cuộc đấu tranh chống giặc cứu nước.
Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền trên chặng đường 30 năm
Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền thành lập năm 1970. Lúc đầu trường mang tên là trường trung học Tân Bình, đến năm học 1973-1974 trường được đổi tên là trường trung học Nguyễn Thượng Hiền, tên của một nhà Nho học giỏi, hiếu nghĩa và yêu nước. Trường tọa lạc tại ngã tư Bảy Hiền thuộc tỉnh Gia Ðịnh, là vùng ven của TP. Hồ Chí Minh.
Ba mươi năm, tính từ cái mốc khởi điểm của một trường công lập có tên “Trường Tân Bình” để thấy rằng 30 năm qua là một khoảng thời gian cũng đủ để tự nhìn nhận, đánh giá về mình, về một ngôi trường đã lớn lên giữa bao muôn vàn khó khăn trong suốt hơn một phần tư thế kỉ.
Là một trường công vừa mới thành lập, chưa được xây dựng hoàn chỉnh, những năm đầu sau ngày giải phóng là những khó khăn chồng chất khó khăn: cơ sở vật chất nghèo nàn thiếu thốn, trật tự kỉ cương bị buông lỏng, chất lượng giáo dục yếu kém,… nhưng cùng với thời gian, bằng những bước đi thích hợp, nhiều thế hệ giáo viên và học sinh của trường đã làm nên điều tưởng chừng không thể làm được là đưa nhà trường vươn lên từ một trường yếu kém thành một trong những đơn vị điển hình xuất sắc của ngành Giáo Dục - Ðào Tạo Thành phố và cả nước. Hơn thế nữa, điều làm cho mỗi chúng ta đều cảm thấy ấm áp, tự hào là trong mười năm trở lại đây, trường Nguyễn Thượng Hiền đã trở thành một cái tên, một địa chỉ, một ước mơ để nhân dân gửi gắm con em, để các cấp lãnh đạo Ðảng, Nhà nước cũng như ngành Giáo Dục đặt nhiều hi vọng. Những thành tích trong học tập và rèn luyện của nhiều thế hệ học sinh. Những thành quả lao động của các thầy cô giáo đã làm nên truyền thống “YÊU NƯỚC, HỌC GIỎI, DẠY GIỎI” của trường Trung học phổ thông Nguyễn Thượng Hiền.
Ba mươi năm qua, biết bao điều tốt đẹp đã diễn ra, biết bao điều đổi thay cần nhìn lại. Chúng ta biết ơn tất cả những ai đã góp phần cho sự phát triển của ngôi trường, phấn đấu mãi mãi để giữ vững và phát huy những truyền thống tốt đẹp của nhà trường, xứng đáng với lòng tin yêu và niềm tự hào của bao thế hệ Thầy trò trường Trung học Phổ thông Nguyễn Thượng Hiền.